De Sleutelspelers: Steinmann en Chapelle
J. Chapelle (Willen is Kunnen) en M. Steinmann (Fédération Maritime)
DE ONDERKRUIPERS
Op 15 juli 1907 vond er een staking plaats op een graanschip gelost door firma Lee. De graanmannen op het schip eisten een loonsverhoging van 5 bfr naar 6 bfr. Aanvankelijk weigerde de Fédération Maritime deze loonsverhoging waardoor een twintigtal schepen in de Antwerpse haven samen beslisten om alle werk stop te zetten. De Fédération Maritime had echter niet gerekend op een solidaire werking tussen de havenfirma’s: die boden op 20 juli plots allemaal een loonsverhoging van 6 bfr per dag.1
Om haar dominante positie in de haven te vrijwaren, deed de Fédération Maritime beroep op het vervangbare karakter van de dokwerker en voerde massaal buitenlandse arbeiders in vanuit Engeland. Op 5 augustus berichtte het Handelsblad dat de Cambroman zou aanmeren met aan boord 1200 Engelse arbeiders. In een briefuitwisseling tussen burgemeester Hertogs en de minister van nijverheid en arbeid bleken er op 6 en 7 augustus nog een 930 extra Engelse werklieden op de Cambroman aan te komen. De Nieuwe Gazet van 17 augustus berichtte dat de arbeiders vervangen werden door werkkrachten die wel 6 bfr per dag betaald werden. Zo wou de Fédération Maritime de massale staking onderdrukken. De Engelse werklieden zouden later onder de Antwerpse bevolking gekend staan als “ratten” en “onderkruipers”.
-
MARTENS ANGÉLIQUE, Personeelsbeleid in de haven van Antwerpen, 18.
Op 5 augustus rapporteerde de Gazet van Antwerpen dat er ’s ochtends een meeting werd gehouden in de Alaska zaal, voorgezeten door het “onvermijdelijke trio” zijnde Chapelle, Wieme en Milio. De meeting zou 3000 dokwerkers hebben gelokt. De meeting zou woelig verlopen zijn en het socialistische trio bleek zich niet te hebben ingehouden in hun agressieve retoriek. De krant berichtte die dag plunderingen van wagens, brandstichtingen, revolverschoten komende van de dokwerkers, geweld tegenover politie en de Engelse werklieden. De dokwerkers hielden hun hostiele houding aan, er bleven dagelijks rapporten verschijnen waarin geweld gepleegd zou worden tegen politieagenten en Engelse werkwilligen. De drie socialistische kopstukken bleven de stakers aanmoedigen in herhaalde vergaderingen en op affiches. Ze zouden niet stoppen vooraleer er resultaat was.
Krantenknipsel Gazette van Antwerpen van 5 augustus 1907. SAA, 739#13
Op 7 augustus deelde de Fédération Maritime haar manifest betreffende de staking. De werkgeversorganisatie refereerde naar de stichting van de Union Général: deze werd ter bemiddeling van conflicten onder werkgevers en werknemers werd opgericht en alle voordelen die de vakvereniging met zich meebracht (sociale zekerheid, kosteloos gebruik van de werkbeurzen en een pensioen). De Fédération beweerde dat de loonstandaard in de haven van Antwerpen dezelfde zou zijn als in Londen, Hamburg, Marseille, Rotterdam en Amsterdam. Dit laatste zou niet kloppen volgens Chapelle. In het manifest zei de Fédération het volgende over het loonconflict:
“Vandaag toegeven, zou door kleinmoedigheid en onvoorzienigheid alle zekerheid, alle vastheid in de eerlijke overeenkomsten tusschen werkgevers en werklieden vernietigen. En wie zou de inrichters der meetingen beletten, binnen een paar dagen 7, zelfs 8 frank per dag te vragen, vervolgens de 8 uren werk per dag en ten slotte 100% op het overwerk.”
Burgemeester Hertogs reageerde kordaat op de gewelddadige manifestaties. De burgerwacht maakte op 7 augustus zijn intrede in de haven. De burgemeester had deze maatregelen genomen ter handhaving van de vrede aan de haven en dit wierp zijn vruchten af. Daarbij zouden de voortrekkers van de staking, Chapelle, Millio en Wieme, inbinden en vervolgens sterk aanzetten tot vreedzaam protest. De stakingen hielden deze koers nog lang aan en verliepen verder rustig. Het Laatste Nieuws kon hierover nog getuigen op 17 augustus.
HET TIJ KEERT
Op 20 augustus werd er vergaderd en onderhandeld over een tegemoetkoming op voorstel van de Fédération. De vergadering vond plaats in de Olympia-zaal en werd voorgezeten door Millio en Chapelle. Dit resulteerde in drie concrete voorstellen: een dagelijks loon van 5,5 bfr, het vertrek van de Engelsen uit Antwerpen en de benoeming van een scheidsraad bestaande uit twee werklieden en twee patroons die onderzoek zou doen naar de verloning in de haven van Rotterdam. Nadat de boodschap tot bij de Fédération Maritime was gekomen, verwierp de werkgeversorganisatie alle voorstellen. De Fédération reageerde op de voorstellen met hun eigen ultimatum: als de werknemers geen contract tekenenden waarin zij zouden werken tegen 5 bfr per dag, dan zou er een algemene lock-out uitgeroepen worden en zouden ze de haven niet meer mogen betreden. Dit ultimatum werd uiteraard niet beantwoord. Uiteindelijk werd de algemene lock-out aangekondigd: 30.000 dokwerkers zaten zonder werk. Het dokwerkersverbond Willen is Kunnen organiseerde gauw een nieuwe algemene vergadering in de Olympia-zaal. De socialistische dagkrant De Werker rapporteerde op 21 augustus het volgende:
“De Zaal Olympia was bomvol. Op straat verdrongen zich duizende werklieden die geene plaats in de zaal konden vinden. Chapelle, Millio en Wieme voerden er het woord voor deze overgroote massa. Zij rieden aan het voorlopig contract niet te teekenen, en besloten de toegeving van fr. 5,50 in te trekken en opnieuw 6 frank daags te eischen. De geestdrift was buitengewoon.”
De oorlog was verklaard. De socialistische bladen publiceerden in alle superlatieven om het algemeen ongenoegen te verduidelijken. Chapelle en Millio spraken op 21 augustus nogmaals tot de arbeiders. Zij herinnerde de Antwerpse dokwerkers er aan dat er in Gent, al drie jaar terug, een dergelijke overwinning geboekt was tegen de patroons en kondigden daarbij een nieuwe manifestatie aan op 22 augustus.
Bij de Fédération Maritime verliep de coördinatie van de staking minder vlot. Er zouden interne onenigheden zijn geweest over het verloop van de staking, bevestigd door een ontslag in het bestuur in het heetst van de strijd. De Engelse arbeiders waren ook beginnen staken. De Fédération stuurde een deel van de Engelsen terug richting hun thuisland. Daarbij oefende de naties, of expediteursfirma’s, druk uit op de Fédération om de staking zo snel mogelijk te beëindigen omdat de naties er financiële schade onder leden. Bovendien zouden de financiële problemen beginnen wegen binnen de werkgeversorganisatie.
De manifestatie van 22 augustus was de grootste tot dan toe. 7.000 betogers verzamelden om half zeven aan de fameuze “Luien-hoek”. Ze marcheerden vredevol door Antwerpen, van Sint-Andries tot aan de Zoo. De solidariteit onder de havenarbeiders, zeelieden en de rest van de burgers werd bekrachtigd door luidkeels gezang en spandoeken. De betoging eindigde om tien uur, de betogers stonden voor het Koninklijk Atheneum terwijl Wieme, Millio en Chapelle zich tot de massa richtten. De sprekers moedigden het pacifisme van de betogers aan en deelden mee dat de situatie eerder in hun voordeel speelde. De staking was intussen meer dan een maand bezig en dit begon stilaan te wegen op de stakende massa. Millio deelde in een brief aan de burgemeester mee dat hij graag rond zou gaan in de stad met bussen om geld in te zamelen voor de gezinnen die het moeilijk hadden in de gegeven omstandigheden.
De massabetogingen hielden aan, terwijl burgemeester Hertogs keer op keer met een nieuw voorstel kwam bij de twee strijdende partijen. Dit zou aanhouden tot 28 augustus, de stakingen waren niet langer houdbaar. Een deel van de dokwerkers zouden het werk terug hernemen om de andere stakers te onderhouden. Het Laatste Nieuws berichtte dat 3000 werkers zich bij de stouwers hadden aangeboden: bij maatschappijen “Venkeleer” en “Fortuna” waren de ploegen volledig. Deze werklieden tekenden de voormalige contracten, aangeboden door de Fédération Maritime, tegen 5 bfr per dag. De arbeiders zouden 0,25 bfr per dag afstaan, zo dacht Chapelle de staking nog tot zes maanden aan te houden.
THE GREAT FIRE AT ANTWERP
De Fédération Maritime riep een nieuwe lock-out uit op 31 augustus. De arbeiders die te werk werden gesteld om geld in te zamelen voor de stakenden, kwamen niet meer aan de bak. De Fédération Maritime wou met de nieuwe sanctie een snel eind brengen aan de staking, het zou werken zijn of uithongeren. Ze voeren eveneens 3000 Engelse en Duitse werklieden over om te werken aan de Antwerpse dokken. Chapelle en Wieme trokken zich terug uit de onderhandelingen, berichtte De Gazet van Antwerpen op 31 augustus. Zij rekenden op de tussenkomst van de burgemeester om een schikking te kunnen bewerkstelligen tussen de werknemers en de patroons. Ze geloofden niet dat ze iets konden inbrengen tegen de Fédération. 2.500 betogers verzamelden in de Alaska zaal om het vervolg van de staking aan te horen. Wieme en Chapelle leidden de meeting. Ze besloten omzendbrieven te sturen naar alle socialistische groepen van het land, meer nog, er kwam een internationale vraag om hulp: Camille Huysmans, secretaris van de Belgische Werklieden Partij, werd naar Hamburg gezonden om daar te informeren over de toestand in Antwerpen, en er werden brieven gezonden naar Duitse en Engelse vakorganisaties om om ondersteuning te vragen. De dokwerkers kregen steun en sympathie vanuit alle hoeken van België: brood, bonen, groenten, vis en zelf een halve huishuur in geld werd uitgekeerd.
Hoewel de drastische sancties van de Fédération een versterkt gevoel van solidariteit onder de dokwerkers teweeg brachten, maakten ze wel een eind aan het vreedzame protest. De stakers vielen collectief, bewapend, de Engelse en Duitse werknemers aan. Ook politieagenten werden niet gespaard. Volgens de inschattingen het Londons dagblad The Times van 5 september waren er meer dan 10.000 arbeiders solidair op straat gekomen. De reeks wandaden culmineerden in een ongeziene brandstichting die zich strekte over de gehele haven. Wagens en houthangars werden het doelwit van de brandstichting, voor de laatste nam Willen is Kunnen geen verantwoording. Het nieuws van de oncontroleerbare brand bereikte het buitenland. De Engelse krant The Daily Express rapporteerde het volgende op 5 september:
“After a day of comparative calm, enforced by an imposing display of troops, the strikers renewed their campaign of violence to-night by firing a vast wood depot skirting the quays near the Mexico docks. Viewed by the alarmed passengers on incoming trains Antwerp seems a city in flames, the glare being seen twenty miles away. The streets adjoining the quays are as light as day, for the timber depot extended fully a third of a mile, and the long ling of fire makes an extremely impressive spectacle.”
De nieuw vlaag van geweld dwong de Fédération Maritime en Burgemeester Hertogs ertoe om nieuwe versterking aan te vragen. In een persoonlijke verslag van de staking deelde de burgemeester mee dat hij de inschakeling van het leger had bewerkstelligd. De burgemeester stelde ook meteen een samenscholingsverbod op, beginnend op 5 september. De uitgelopen staking dwong Armand Hubert, minister van nijverheid en arbeid, om persoonlijk naar Antwerpen te komen om een bemiddelingsgesprek te houden met Steinmann, maar deze weigerde een compromis te sluiten.
De gevolgen van de feiten van 3 tot 5 september waren de Fédération Maritime niet gunstig. De onbewogenheid van Steinmann en de Fédération Maritime was algemeen bekend geworden en deze kreeg een vlaag aan overzeese kritiek over zich heen. Daarbij werd de vredevolle staking hervat en kregen de stakers een flink nieuw inkomen aan bijstand. Willen is Kunnen verzamelde dagelijks geld om de stakers voldoende te ondersteunen in hun aanhoudende staking. De Fédération Maritime publiceerde op 9 september opnieuw een manifest ter verantwoording van diens onbewogenheid.
EINDE VAN HET CONFLICT?
De situatie bleef lang ongewijzigd: de rijkswacht en het leger bleven staande, veel stakers hielden hun staking aan en een reeks onderhandelingen werd meedogenloos geweigerd door de Fédération Maritime. De staking was intussen een nationale kwestie geworden. Ministerraden kwamen bijeen om een oplossing van het conflict te bedenken. Op 24 september werd er in De Nieuwe Gazet een nieuw voorstel bekend gemaakt, ondersteund door burgemeester Hertogs:
“De stakers zouden aan de oude voorwaarden aan den arbeid gaan; binnen de acht dagen zouden de vreemde werklieden heengaan en voor er veertien dagen verloopen zijn, zou er een loonsverhooging gegeven worden.”
Het voorstel, waaronder een loonsverhoging naar 5,5 bfr, werd door beide partijen geaccepteerd. De Fédération Maritime bleef standhouden in diens onbewogen werkwijze en meende dat de werklieden het werk zouden hernemen aan hun voorwaarden zoals zij het regelden. Willen is Kunnen vierde uitgebreid hun ‘overwinning’ met hun achterban in de Rubenszaal in de Carnotstraat. 8.000 man wachtte de toespraken van Millio, Wieme en Chapelle af. Ze verkondigden hun triomf over de patroons aan, zongen het bondslied en verdwenen daarna allemaal weer in de straten.