Opkomend Verzet

Omstaanders poseren bij omgeduwde kar dat Engelse werkwilligen transporteerde (Felixarchief, Stadsarchief 283#2801)

De geschiedenis van de Antwerpse haven strekt zich verder uit dan alleen handel en economische uitbreiding. Sociale strijd is een essentieel onderdeel van de geschiedenis van de dokken aan de Schelde. Het begin van de 20ste eeuw was een ruige periode voor dokwerkers in Antwerpen. De arbeidsomstandigheden lagen volledig in de handen van de werkgevers, met de Fédération Maritime als de meest toonaangevende werkgeversorganisatie. De aanwerving van de dokwerkers verliep chaotisch: Dokwerkers waren dagloners en werden in de meeste gevallen van straat geplukt.¹ Havenarbeiders verzamelden zich 's morgens meestal aan de 'Luienhoek' aan het Van Schoonbekeplein. De foremannen, of de ploegbazen, wisten daar vaak de nodige arbeiders te sprokkelen.² De inwisselbaarheid van het beroep maakte dat de gemiddelde dokwerker slechts drie à vier keer per week aan de bak kon. In tijden van laagconjunctuur kon dit cijfer echter nog lager liggen.³

Er ontbrak voor de werkwilligen dus een centrale post om zich te melden. Zowel werkgevers als werknemers hadden dus geen duidelijk overzicht over vraag-en-aanbod. Het gebeurde meermaals dat firma’s aan de ene kant van de haven niet genoeg werk konden bieden aan de aanwezige werknemers, terwijl er bij een firma aan de andere kant te veel arbeiders zich ten diensten stelden. Onregelmatige werkuren, een onvoorspelbaar loon en een onzekere aanwerving waren bronnen van conflict die uitmondden in krachtmetingen tussen de havenbonzen en arbeiders. Gilles de Pélichy, Belgisch historicus, beschreef de situatie aan de haven in 1899 als volgt: 

"Ze leven van dag tot dag, zonder te weten of ze de volgende dag weer zullen werken. Soms verdienen ze een groot salaris, soms zijn ze gedwongen werkloos, en deze rampzalige situatie kan zich twee of drie dagen achter elkaar voordoen. Op een goede dag hebben ze een feestmaal, op een slechte dag drinken ze meer om zichzelf te troosten... Kortom, in zulke omstandigheden is er geen vooruitgang mogelijk, de middelen ontbreken…”

De Antwerpse havenbonzen drukten stelselmatig elke mogelijk initiatief van de Antwerpse havenarbeiders om zich te organiseren de kop in. Dit verhinderde niet dat de dokwerkers bleven proberen om zich te verenigen. De Gentse collega’s die al 1900 een stevige basis hadden kunnen vormen voor een socialistische vakbond aan de haven, vormden hierbij een belangrijke inspiratie.