Introductie

“une des manifestations les plus grandioses dont Anvers ait jamais été le témoin.” zo beschreef de liberale Franse dagblad Le matin de koloniale feesten van Antwerpen die in 1909 plaatsvonden.¹ Het waren feesten van een week lang die de Belgische annexering van de Congo Vrijstaat, een kolonie dat Leopold persoonlijk bestuurde, moest vieren. Op het eerste gezicht lijken de feesten te dienen als een symbolische intrede tot een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van de kolonie: van Leopold II zijn persoonlijk bewind naar de start van Belgisch koloniaal bestuur. Een soort breuk met het verleden die zeker nodig was. De overname van Congo kwam namelijk tot stand na hevige internationale kritiek op de dwangarbeid die Leopold II toeliet in de kolonie. Deze kritiek dwong de Belgische regering om de kolonie van de koning te ontnemen in 1908 na veel protest.² Waar de annexatie bedoeld was om afstand te nemen van Leopold II’s bloederig beleid, bleven de feesten juist doordrongen van zijn nalatenschap, zowel letterlijk als symbolisch. Letterlijk omdat hij fysiek aanwezig was bij de feesten en symbolisch vanwege de continuïteit van de vorst zijn idealen en imago. De koning zelf werd uitbundig geëerd: zijn zogenaamde “beschavingswerk”³ in Congo werd geprezen in de redevoering van de organisator van de koloniale feesten en de rijkdommen die onder zijn brutale dwangarbeidspolitiek waren verworven, werden trots tentoongesteld. De verering van Leopold II tijdens de feesten was het eerste teken van de vorming van een Leopoldcultus die na zijn dood zou worden gecreëerd door vele prominente politiekers en bourgeoisie die hem aanbeden als een visionair.⁴ 

In wat volgt wil ik analyseren hoe de voorgaande publieke vieringen bijdroegen aan de verankering van Leopold II’s idealen. De hierboven beschreven feesten waren namelijk niet de eerste (en ook niet de laatste) viering van de kolonie. Hierbij leg ik de nadruk op de Antwerpse vieringen, aangezien er wel veel koloniaal getinte feesten werden georganiseerd in de stad vanwege de speciale band tussen Leopold II en Antwerpen.5 Ik ga chronologisch te werk bij het behandelen van deze feesten: Wereldtentoonstellingen (1885 & 1894), feesten van de Kamer van Koophandel (1898), de nationale feesten (1905) en als laatste de koloniale feesten van 1909. Is er een constant patroon te zien in hoe Leopolds beeldvorming bleef hangen of zijn er hier en daar veranderingen te zien? Welke idealen van Leopolds visie werden doorgezet en welke niet in de beeldvorming van Congo?