Achter de schermen van een nieuwe traditie

Een strategisch feest

Deze brochure is een interessante bron. Het gebeurt zelden dat de creatie van een feestdag zo letterlijk wordt verwoord, laat staan zo letterlijk wordt gefabriceerd. Er wordt niet eens verhuld dat Frans Van Kuyck deze traditie zelf heeft verzonnen, maar het is een vergissing om te denken dat dit hetzelfde is als transparantie. Over Van Kuyck’s ideologische kadering kan duidelijk het een en ander gezegd worden, maar ook de onschuldige opsomming van feestelijke symboliek draagt diverse impliciete boodschappen uit.

Uniformiteit vormde een centraal element van het format, maar ook een belangrijke troef. Het feit dat iedereen de dag op dezelfde manier zou vieren, creëert niet alleen een eenheidsgevoel maar zorgt er ook voor dat het sneller wordt opgenomen in de “volkscultuur”. Van een uniform format is gemakkelijker een zogenaamde ‘gevestigde traditie’ te maken dan een viering die diverse vormen en uitingen heeft. Een tweede aspect dat hierbij helpt is herkenbaarheid. Van Kuyck recupereerde bewust elementen uit bestaande feestdagen, wat automatisch een gevoel van continuïteit met het verleden genereert. Zo opperde hij dat er een overeenkomst gemaakt moest worden tussen de bakkers zodat iedereen op Moederdag brood in een speciale vorm moest verkopen, net zoals “voor de spekulatie mannen, voor de schippekens van Sint Niklaas, voor de Paascheieren, enz.”.1 Ook het concept van een speciale taart met een suikerboon, zoals bij Driekoningen, werd overgenomen en natuurlijk de datum die overeenkwam met de Mariaviering.

  1. SAA KUYCK#107 ½, brochure “Dag der Moeders”, 5.↩

Krant Antwerpen Vooruit 01 augustus 1913_Deel1.jpg

Voorpagina van het weekblad van de bond "Antwerpen Vooruit"

Om over een echte traditie te kunnen spreken moet het feest, voor een lange periode, jaarlijks gevierd worden op (ongeveer) dezelfde wijze. Dus die wijze brengt dan beter ook wat geld op, dacht Van Kuyck als een echte liberaal. Het feest had een duidelijk commercieel karakter. Om het correct te vieren moesten er heel wat dingen aangekocht worden: bloemen, het speciale brood, taart, het moederjuweel, enzovoort. Van Kuyck begreep dat hij de Antwerpse kleinhandel nodig had om zijn initiatief te laten werken, aangezien de bakkers, goudsmeden, enzovoort degenen zijn “die aan dit feest eenen vorm moeten geven en er het gebruik van vestigen”.2 De bond Antwerpen Vooruit was zijn gedroomde partner om deze cruciale sector mee te krijgen.3 Deze bond, opgericht in 1890, had als doel Antwerpen zowel nationaal als internationaal te promoten en daarbij de belangen van de Antwerpse kleinhandel te behartigen. De bond zorgde voor de verstandhouding waar Van Kuyck op rekende om zijn uniforme format mogelijk te maken door oproepingsbrieven te sturen naar winkeliers van alle relevante sectoren.4  In diezelfde brief zette de bond de kleinhandelaars aan om reclame te maken voor de feestdag met door de bond aangeboden affiches. Ook hun tweewekelijks blad Antwerpen Vooruit/ Anvers Avant werd volop ingezet voor de promotie van het feest. 

  1. Ibidem, 8.↩

  2. Marlies GELDOF, Moeder waarom vieren wij? Moederdag in Vlaanderen (1913-1939), Onuitgegeven masterproef Ugent, Gent, 2007, 52-56.↩

  3. SAA KUYCK#107 ½, map “Dag der Moeders”. ↩

The Invention of Tradition

Wat hierboven werd beschreven is een sprekend voorbeeld van de mechanismen achter wat the invention of tradition wordt genoemd. Hoewel de uitgave van het gelijknamige boek van Eric Hobsbawm en Terence Ranger ondertussen al 42 jaar oud is, blijft het een enorm belangrijk werk. Het creëerde als het ware een nieuw onderzoeksdomein binnen de geschiedschrijving. Hobsbawm vertrekt van de observatie dat zogenaamde ‘eeuwenoude tradities’ vaak een vrij recente oorsprong hebben.5 Onder invented traditions verstaat hij zowel tradities die daadwerkelijk zijn uitgevonden en geïnstitutionaliseerd, als tradities waarvan de constructie minder duidelijk is maar die met hoge snelheid cultureel vestigen. Concreet definiëert Hobsbawm het als volgt:

"Inventing tradition’ is taken to mean a set of practices, normally governed by overtly or tacitly accepted rules and of a ritual or symbolic nature, which seek to inculcate certain values and norms of behaviour by repetition, which automatically implies continuity with the past".6 

Een belangrijke nuance die hij vervolgens maakt is dat ze gewoonlijk continuïteit proberen te creëren met een toepasselijk historisch verleden. Invented traditions worden gecreëerd om een gevoel van continuïteit en stabiliteit te bieden, en hoewel ze van alle tijden zijn komen ze frequenter voor in tijden van sociale, politieke of culturele veranderingen. In die optiek suggereerde hij dat de jaren 1870-1914 in Europa als de periode van mass-producing traditions kan worden bestempeld.7 Dit had volgens Hobsbawm te maken met het feit dat oudere vormen van regeren en controleren onder druk waren komen te staan door maatschappelijke veranderingen, waardoor er nood was aan nieuwe methoden om controle en loyaliteit te garanderen. Invented traditions zijn echter niet noodzakelijk een tegenreactie op maatschappelijke veranderingen, maar soms een product ervan.8

  1. Eric Hobsbawn, “Introduction: Inventing Traditions”, in: Eric Hobsbawn, Terence Ranger, The Invention of Tradition, Cambridge: Cambridge University Press, 20ste editie, 2012 [1983], 1-14.↩

  2. Ibidem, 1↩

  3. Eric HOBSBAWM, “Mass-Producing Traditions: Europe, 1870-1914”, in: Eric HOBSBAWM, Terence RANGER, The Invention of Tradition, Cambridge: Cambridge University Press, 20ste editie, 2012 [1983], 262-264.↩

  4. Eric Hobsbawn, “Introduction: Inventing Traditions”, 2.↩

Achter de schermen