De optocht zelf [1025 woorden]

Dan is daar de grote dag zelf. De kinderen waren pas om 10.30 aan de beurt. Ze zullen eerst hebben gekeken naar de militaire parade en de parade van de burgerwacht, oftewel de politie, die voorbij kwam voordat het de beurt was aan de kinderen. Tegenwoordig klinkt dit nogal serieus, militaire parades, maar deze stoeten vonden plaats middenin de Nationale Feesten. Een hele week lang waren er feestelijkheden, waarvan de stoeten er slechts één waren. Die zondag werkte het weer alleen niet mee. Terwijl de soldaten strak door-marcheerden, zocht het publiek naar onderdak voor de regen, zo verhaalt het Handelsblad. Het bleef de hele dag wisselvallig en de scholen-stoet werd dan ook afgelast. Het was wel een geluk bij een ongeluk stelt de krant, “omdat de hitte nu toch geene ongelukken veroorzaakt had”, waarschijnlijk wordt hiermee verbranding door de zon bedoeld.¹ 

Maar werd de stoet wel écht afgelast? De Antwerpse correspondent van de liberale nationale Belgische krant Het Laatste Nieuws meldt namelijk dat de politie de stoet zo goed als mogelijk liet doorgaan, maar dat scholen vrij waren zich alvast naar het Handelsgebouw te begeven en niet mee te doen. Dat eerste komt ook overeen met de foto’s die bewaard zijn gebleven van de stoet, allemaal genomen in de buurt van waar HLN meldt dat zich een ‘loods’ bevond voor de pers, naast de tribune voor de burgemeester, officieren enzovoort.² De verslaggever van La Métropole, een Antwerpse krant gefocust op de Franstalige katholieke burgerij, bevestigt dat de politie een deel van de stoet aankondigde en dat het andere deel van de schoolgroepen zich al naar het Handelsgebouw had begeven.³ Gezien het feit dat Handelsblad ook katholiek was en HLN juist liberaal, is het vreemd dat juist Handelsblad verschilt in haar verslag van de andere twee kranten.

De leerlingen stonden in ieder geval dus keurig opgesteld op Keyserlei, klaar om te gaan stappen. De kranten zijn onduidelijk over in hoeverre dit ook echt gebeurd is, maar het lijkt alsof de scholen alleen de Meir afgelopen zijn van Keyserlei direct naar het Handelsgebouw. Dit was een verschil met de meeste Antwerpse stoeten. Normaal was er een lange route door verschillende wijken. Handelsgebouw als eindpunt was wel gebruikelijk. Stoeten eindigde wél vaker in de naastgelegen Twaalfmaandenstraat. Het erepubliek, legerofficieren, de koning en koningin (dit keer niet aanwezig), de burgemeester etc., zaten dan op een tribune voor het Caisse Hypothécaire Anversoise gebouw en de huidige Primark. Dit keer, zo melden de kranten, hadden zij echter tijdens de scholenstoet de tribune hebben verlaten vanwege de regen.

De vraag blijft echter; wat zag het publiek wat achterbleef? Wat zag het publiek wat met paraplu in de hand hoopvol in de richting van het Centraal Station bleef kijken in de hoop dat er toch nog een groep aankwam, niet tegengehouden door de regen? Als eerste zagen deze toeschouwers de politie te paard, die alle stoeten begeleidde. Vervolgens kwam er een muziekkorps gevolgd door de stadsscholen met hun vaandels. Zoals al eerder vermeld was er telkens een karteldrager, meestal vergezeld door twee helpers, gevolgd door de overige leerlingen, gevolgd door een of meerdere juffrouwen, en naast het geheel liep een huisvader. Dit was de standaard maar op foto’s kunnen we zien dat er ook veel variatie was. Zo hadden sommige groepen twee of zelfs drie karteldragers met vaandels en zien we soms rijen mannen achter kleine meisjes. De redenen hiervoor blijven onduidelijk omdat we niet weten welke groep is afgebeeld op welke foto. Daarnaast kunnen Antwerpse scholen hun groepen samen hebben gevormd of kan één school maar een deel van haar leerlingen hebben gestuurd. Dat zijn allemaal zaken die kunnen verklaren wat we op de foto’s zien (zoals de aanwezigheid van meerdere huisvaders voor één klas), maar we zullen er waarschijnlijk nooit bewijs voor vinden.

De gemeentescholen werden gevolgd door de Antwerpse ‘vrije scholen’. Het ging hierbij vooral om de katholieke scholen. Officieel vielen ook betaalde scholen en bijvoorbeeld de joodse basisschool Jesode-Hatora Beth-Jacob uit de Diamantwijk onder de term ‘vrij scholen’, maar er zijn naar mijn weten geen lijsten bewaard gebleven over welke scholen exact meededen waardoor we ook niet weten of bijvoorbeeld JHBJ meegedaan heeft.

Na de vrije scholen kwamen de provinciale scholen, één groep per gemeente. Dit verklaart waarom op sommige foto’s meisjes- en jongens door elkaar heen te zien zijn. Al werden nog steeds de meisjes in één rij voor de jongens geplaatst. De gehele rij van alle scholen werd om de zoveel tijd onderbroken door een muziekkorps.

Als laatste nog even over de kleding. In de collage hieronder ziet u negen verschillende foto’s van groepen die meededen aan de stoet. De vaandels zijn helaas te vaag om te kunnen lezen om welke scholen het ging, maar enkele vaandels weergeven het logo van Antwerpen, waardoor het waarschijnlijk om stadsscholen gaat.

Je merkt aan de kleding echt dat we in Antwerpen in 1905 zitten. Typisch voor die tijd is dat je aan mensen hun kleren kan zien welke plek ze hebben in de samenleving; religie, klasse, gender, leeftijd etc. De onderwijzeressen dragen zwarte hoeden en lange, nette jurken, de huisvaders en onderwijzers zijn in pak met een bolhoed of hoge hoed. De meisjes dragen witte zomerhoeden en jurken, waarbij de karteldragers en hun helpers ook nog extra linten om hebben en bloemenkransen dragen. De jongens dragen matrozenpakjes, en bij hun valt, nog meer dan bij de meisjes, het verschil in hoeden op. Sommige jongensklassen dragen arbeiderspetten, andere ambtenarenpetten en één klas draagt zelfs hoge hoeden! Het laat goed zien dat scholen via hun kleding wilde laten zien tot welke sociale laag zij behoorden. Bedenk immers dat scholen zelf konden kiezen hoe ze de leerlingen kleedden, als het maar uniform was, en ze kozen ervoor te focussen op bevestiging en uitstraling van de status quo.⁴ 

Na de stoet kregen de kinderen en de volwassen een feestmaal in de Beurs. Hierover heeft het Handelsblad nog een mooie aanvulling. De kinderen zou namelijk een bezoek aan de Zoo van Antwerpen zijn beloofd, wat was afgelast vanwege het weer. Het Handelsblad dunkt echter dat de kinderen met het feestmaal ook wel tevreden zullen zijn geweest, als een schrale troost voor geen dierentuin en maar een halve optocht.⁵