De optocht zelf

Dan is daar de grote dag zelf. De kinderen waren pas om 10.30 aan de beurt. Ze zullen eerst hebben gekeken naar de militaire parade en de parade van de burgerwacht, oftewel de politie, die voorbijkwam voordat het de beurt was aan de kinderen. Die zondag werkte het weer alleen niet mee. Een verslaggever van het Handelsblad verhaalt dat terwijl de soldaten strak doormarcheerden, het publiek onderdak zocht voor de regen! Het bleef de hele dag wisselvallig en de scholenstoet werd dan ook afgelast. Het was wel een geluk bij een ongeluk concludeert de verslaggever, “omdat de hitte nu toch geene ongelukken veroorzaakt had”. Hiermee bedoelt die, gezien het feit dat het middenin juli was, waarschijnlijk verbranding door de zon.¹ 

Maar werd de stoet wel écht afgelast? De Antwerpse correspondent van de liberale, nationale Belgische krant Het Laatste Nieuws meldt namelijk dat de politie de stoet zo goed als mogelijk liet doorgaan, maar dat scholen vrij waren zich alvast naar het Handelsgebouw te begeven en niet mee te doen. Dat eerste komt ook overeen met de foto’s die bewaard zijn gebleven van de stoet, allemaal genomen in de buurt van waar HLN meldt dat zich een ‘loods’ bevond voor de pers, naast de tribune voor de burgemeester, officieren enzovoort.² De verslaggever van La Métropole, een Antwerpse krant gefocust op de Franstalige katholieke burgerij, bevestigt dat de politie een deel van de stoet liet doorgaan en dat het andere deel van de schoolgroepen zich al naar het Handelsgebouw had begeven.³ Gezien het feit dat Handelsblad ook katholiek was en HLN juist liberaal, is het vreemd dat juist Handelsblad verschilt in haar verslag van de andere twee kranten.

De vraag blijft echter: wat zag het publiek wat achterbleef? Wat zag het publiek dat met paraplu in de hand in de richting van het Centraal Station bleef kijken in de hoop dat er toch nog een groep aankwam die niet was tegengehouden door de regen? Als eerste zagen deze toeschouwers de politie te paard, die alle stoeten begeleidde, vervolgens kwam er een muziekkorps, en daarna de stadsscholen met hun vaandels. Zoals al eerder vermeld was er telkens een karteldrager, meestal vergezeld door twee helpers, gevolgd door de overige leerlingen. Naast het geheel liep een huisvader (vader van een van de leerlingen) en achter de leerlingen liepen een of meerdere schoolmeesters/-juffrouwen. Dit was de standaard, maar op de foto’s onderaan kunnen we zien dat er ook veel variatie was. Zo hadden sommige groepen twee of zelfs drie karteldragers met vaandels en zien we soms rijen mannen achter kleine meisjes. De redenen hiervoor blijven onduidelijk omdat we niet weten welke groep is afgebeeld op welke foto. Daarnaast kunnen Antwerpse scholen hun groepen samen hebben gevoegd of kan één school maar een deel van haar leerlingen hebben gestuurd. Dat zijn allemaal zaken die kunnen verklaren wat we op de foto’s zien (zoals de aanwezigheid van meerdere huisvaders voor één klas), maar het blijven onbewijsbare hypotheses.

De gemeentescholen werden gevolgd door de Antwerpse ‘vrije scholen’. Het ging hierbij vooral om de katholieke scholen, maar officieel vielen ook betaalde scholen (zoals Jufferschool N.1) en bijvoorbeeld de joodse basisschool Jesode-Hatora, tegenwoordig Jesode-Hatora Beth-Jacob, uit de Diamantwijk onder de term ‘vrije scholen’. Er zijn naar mijn weten geen lijsten bewaard gebleven over welke scholen exact meededen waardoor we ook niet zeker weten of bijvoorbeeld Jesode-Hatora of de twee Antwerpse Jufferscholen meegedaan hebben.

Na de vrije scholen kwamen de provinciale scholen, één groep per gemeente. Dit verklaart waarom op sommige foto’s meisjes en jongens door elkaar te zien zijn, alhoewel de meisjes nog steeds in één rij voor de jongens zijn geplaatst.

De hele rij van alle scholen werd om de zoveel tijd onderbroken door een muziekkorps.

Als laatste nog even over de kleding. Hieronder ziet u negen verschillende foto’s van groepen die meededen aan de stoet. De vaandels zijn helaas te vaag om te kunnen lezen om welke scholen het ging, maar enkele vaandels geven het logo weer van Antwerpen, de twee handjes, waardoor het waarschijnlijk om stadsscholen gaat.

Foto's gemaakt door de pers tijdens de scholenstoet van 1905 vanuit het persvak tegenover de huidige Gramayestraat.
Maker Ferdinand Claes voor foto's 2-4, overige fotografen zijn onbekend. Alle foto's zijn geraadpleegd via het Felixarchief.

Je merkt aan de kleding echt dat we in Antwerpen in 1905 zitten. Typisch voor die tijd is dat je aan kleding kan zien welke plek mensen hebben in de samenleving: religie, klasse, gender, leeftijd etc. De onderwijzeressen dragen zwarte hoeden en lange, nette jurken, de huisvaders en onderwijzers zijn in pak met een bolhoed of hoge hoed. De meisjes dragen witte zomerhoeden en jurken, waarbij de karteldragers en hun helpers ook nog extra linten om hebben en bloemenkransen dragen. De jongens dragen matrozenpakjes, en bij hen valt, nog meer dan bij de meisjes, het verschil in hoeden op. Sommige jongensklassen dragen arbeiderspetten, andere ambtenarenpetten en één klas draagt zelfs hoge hoeden! Het laat goed zien dat scholen via hun kleding wilde tonen tot welke sociale laag hun leerlingen behoorden. Bedenk immers dat scholen zelf konden kiezen hoe ze de leerlingen kleedden, als het maar uniform was. De scholen kozen vervolgens voor bevestiging en uitstraling van de status quo. Dit is ook de reden waarom ik denk dat de Antwerpse betaalde scholen ook meededen aan de stoet, want waarom zou een kosteloze gemeenteschool jongetjes in herenpakken sturen?

Na de stoet kregen alle kinderen en hun volwassen begeleiders een feestmaal in de Beurs. Hierover heeft het Handelsblad nog een mooie aanvulling. De kinderen zou namelijk een bezoek aan de Zoo van Antwerpen zijn beloofd, wat was afgelast vanwege het weer. Het Handelsblad dunkt echter dat de kinderen met het feestmaal ook wel tevreden zullen zijn geweest, als een schrale troost voor geen dierentuin en maar een halve optocht.⁷